Marcin Grudzień, Agnieszka Bogacz, Agata Wojcieszyk
Bielski Szkolny Ośrodek Gimnastyki Korekcyjno-Kompensacyjnej im. R. Liszki w Bielsku-Białej

Prawidłowa budowa szkieletu, odpowiednia stabilizacja bierna i czynna oraz właściwa ruchomość w zakresie poszczególnych segmentów stwarzają potencjalne możliwości do przyjmowania i utrzymywania spionizowanej postawy. Nadrzędną, koordynacyjną i kontrolną funkcję sprawuje nad całością układu ruchu ośrodkowy układ nerwowy. Dopiero tak sprawnie działający mechanizm może zapewnić zrównoważenie i stabilność ciała [5].

Utrzymanie takiej pozycji możliwe jest tylko wtedy, gdy momenty sił oddziałujących po obu stronach kręgosłupa równoważą się. W każdej innej sytuacji dochodzi do zaburzenia statyki ciała, co może zapoczątkować wadę postawy w płaszczyźnie czołowej lub też spowodować jej późniejszą progresję [15]. Zmiany skoliotyczne początkowo są nieznaczne i mają charakter czynnościowy. Manifestują się odchyleniem osi wyrostków kolczystych  od jego osi mechanicznej oraz asymetrią w obrębie symetrycznych składowych postawy ciała jakimi są min.: miednica, trójkąty tułowiowo-ramienne, łopatki, barki [7,8,15]. W płaszczyźnie poprzecznej dochodzi do rotacji kręgów należących do łuku skrzywienia. Klinicznie zmiany te zaobserwować można w postaci garbu żebrowego oraz wału lędźwiowego diagnozowanego dziecka[4,10,15,19]. Skolioza to w rzeczywistości wielopłaszczyznowe zniekształcenie przestrzenne, które oprócz deformacji sylwetki dziecka, zaburza prawidłowe funkcjonowanie innych narządów i jest przyczyną wielu powikłań zdrowotnych [7,18,24,25]. Niestety w wielu przypadkach przyczyna powstania skoliozy jest nieznana. Jest to grupa tzw. skolioz idiopatycznych, które ze względu na nieznaną etiologię leczone są w sposób objawowy. Wczesne zdiagnozowanie asymetrycznego ustawienie wybranych elementów w płaszczyźnie czołowej oraz zmian w płaszczyźnie poprzecznej pozwalają na podjęcie szybkich działań korekcyjnych.

Cel pracy:

Celem prezentowanych badań było określenie częstości występowania asymetrii w płaszczyźnie czołowej i zaburzeń w płaszczyźnie poprzecznej oraz stopnia zaawansowania tych wad wśród uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych na terenie miasta Bielska-Białej.

Materiał i metodyka badań:

W latach 2005-2007 na terenie miasta Bielska-Białej zostały przeprowadzone przesiewowe badania oceny postawy ciała wśród dzieci i młodzieży w wieku 7-16 lat. W badaniach tych oceniano jakość ich postawy ciała przy wykorzystaniu punktowej metody Kasperczyka i uproszczonej metody badania ortopedycznego według Kutzner-Kozińskiej. Obie metody na potrzeby badań zostały zmodyfikowane. Ograniczono ilość przyznawanych punktów za odchylenie od normy w zakresie ocenianych elementów. Cyfra „0” oznaczała budowę prawidłową, „1” -  nieznaczne odchylenie od normy, natomiast cyfra „2” oznaczała znaczną wadę. Suma punktów świadczyła o jakości postawy badanego. Dla oceny ogólnej gibkości badanych wprowadzono test palce-podłoga. Za normę przyjęto kiedy dziecko dotknęło palcami dłoni do podłogi i zapisywano to w postaci cyfry „0” natomiast cyfra  „1” oznaczała deficyt zgięcia.

Analizie poddano chłopców oraz dziewczęta z klas:

• I-III szkół podstawowych – przedział wiekowy 7-9 lat– grupa I,
• IV-VI szkół podstawowych – przedział wiekowy 10-12 lat– grupa II,
• II-III szkół gimnazjalnych – przedział wiekowy 13-16 lat – grupa  III

Liczba przebadanych uczennic i uczniów ze szkół podstawowych i gimnazjów wyniosła 9690. Dziewczęta stanowiły 49,5% (4 800) ogółu, natomiast odsetek chłopców wyniósł 50,5% (4 890).

Wyniki badań zostały poddane analizie przy wykorzystaniu programu Statistica. Do oceny różnic międzygrupowych wykorzystano nieparametryczny test U  Manna-Whitneya ze względu na porządkową skalę pomiarową ocenianych zmiennych. Za krytyczny poziom istotności przyjęto p=0,05.

Wyniki i omówienie badań.

Asymetria postawy ciała jest jednym z wyznaczników zaburzenia statyki ciała w płaszczyźnie czołowej. Badania przesiewowe dzieci i młodzieży pozwalają na jej wczesne rozpoznanie, co umożliwia podjęcie działań profilaktycznych lub korekcyjnych.

Boczne skrzywienia kręgosłupa stanowią poważny problem terapeutyczny współczesnej gimnastyki korekcyjnej oraz fizjoterapii głównie ze względu na niekorzystne zmiany wtórne w obrębie układu ruchu i narządach z nim powiązanych,  jak też z powodu ciągle otwartej kwestii metod korekcji tej wady [7,18,24,25]. Shands, Eisberg i Dupont stwierdzili, występowanie skolioz u 1,9% ogółu ludności [24]. Na podstawie badań przeprowadzonych na terenie Bielska-Białej częstość występowania bocznych skrzywień kręgosłupa określono na poziomie 80,5% u chłopców oraz u 83,4% dziewcząt w wieku 7-16 lat. Na 9690 przebadanych u 4 818 (49,7%) zmiany skoliotyczne były śladowe, a u 3 136 (32,4%) skoliozy miały charakter bardziej zaawansowany. Badania Wiczyńskiego wśród tej samej grupy wiekowej w województwie świętokrzyskim, wykazały, iż w grupie 503 dzieci, postawę skoliotyczną  stwierdzono u  238 (47,32%) badanych, a boczne skrzywienia kręgosłupa u 262 (52,09%) [26]. Wyniki te potwierdzają spostrzeżenia innych badaczy, m. in. badania E. Prętkiewicz-Abacjew i E. Zejland-Malawki (1993) na dzieciach szkół gdańskich [14].

Grabara śladowe skrzywienia kręgosłupa stwierdziła u 38% badanych dziewcząt i 39% chłopców. Najczęściej dotyczyły one 8-12 letnich dziewcząt oraz 11-13 letnich chłopców (odpowiednio 46% i 70%) [1].

Wysoki odsetek skolioz na terenie miasta Bielska-Białej może być pochodną dużej liczby postaw skoliotycznych zaobserwowanych u badany dzieci. Nie potwierdził się ogólny pogląd o znacznej przewadze liczbowej dziewcząt ze skoliozami w stosunku do chłopców. Wyjątkiem był wiek 10-12 lat, gdzie zanotowano taką tendencję. Różnica wyniosła 7% na niekorzyść dziewcząt.  Olszewska i Trzcińska w 2005 roku odnotowały, że nieprawidłowości w płaszczyźnie czołowej dotyczą około 60% badanych i częściej zmiany te występują u dziewcząt niż chłopców [16]. Na podstawie analizy międzygrupowej stwierdziły, że wady postawy ciała występują częściej w grupie dzieci 7-10 lat, jednak stopień ich zaawansowania przemawia na niekorzyść dzieci starszych. Doniesienia te znalazły potwierdzenie w wynikach badań przeprowadzonych na terenie miasta Bielska-Białej. Grupa wiekowa 10-12 lat cechowała się wyraźną  progresją częstości występowania bocznych skrzywień kręgosłupa, ponieważ zmiany zaawansowane rozpoznano u  51,6% dziewcząt i 42,27% chłopców. Można przypuszczać, że u części dzieci wraz z wiekiem nie korygowane śladowe zmiany skoliotyczne mogą ulegać pogłębieniu. Problem zmian w obrębie kręgosłupa nie dotyczy tylko płaszczyzny czołowej, ale również płaszczyzny poprzecznej. Rotacja towarzysząca skoliozom występowała u 45,7% badanych dziewcząt i 47,1% chłopców z terenu miasta Bielska-Białej, przy czym w klasach starszych odsetek ten był większy niż w klasach młodszych. Podobnie jak w płaszczyźnie czołowej, zaburzenia w płaszczyźnie poprzecznej występowały w wieku 7-9 lat  częściej u chłopców niż u dziewcząt. W  pozostałych grupach różnica ta zmieniała się na korzyść płci męskiej. Wartym podkreślenia jest fakt, że w przeciwieństwie do skolioz oraz asymetrii miednicy, które mają tendencję zniżkową w wieku 13-16 lat w porównaniu z młodszą grupą, rotacja jako jedyny parametr od wieku 7 lat występuje u co raz większej liczby dziewcząt i chłopców. Z uwagi na ten fakt zasadnym wydaję się podjęcie próby zidentyfikowania czynników mogących pogłębiać rotację kręgosłupa w wieku rozwojowym, natomiast u dzieci skierowanych na gimnastykę korekcyjną położenie większego nacisku na ćwiczenia derotujące. Istotnym elementem składowym mającym wpływ na jakość postawy ciała jest obręcz miedniczna. Zaburzenia jej przestrzennego usytuowania może być przyczyną zachwiania statyki narządu ruchu [19]. Asymetria miednicy może dotyczyć różnych płaszczyzn. Badania przesiewowe wśród dzieci i młodzieży szkól bielskich ograniczyły się do przeanalizowania płaszczyzny czołowej. Nieprawidłowości w jej obrębie stwierdzono u prawie 1/3 chłopców w wieku 7-12 lat. Wśród wszystkich dziewcząt jej zaburzenia wystąpiły w przedziale od 19,7%-25,8%. Bibrowicz i Skolimowski badając 756 dzieci w młodszym wieku szkolnym określili częstość występowania asymetrii miednicy w płaszczyźnie czołowej na poziomie 61%. Nie zanotowali oni różnic międzypłciowych w występowaniu tych zaburzeń [1].  W badaniach Grabary nie stwierdzono tak dużej częstości występowania asymetrii miednicy w  płaszczyźnie czołowej w wieku szkolnym, bowiem zaobserwowano ją tylko u 3% dziewcząt i 7% chłopców, natomiast znacznie częściej zauważano jej skręcenie w płaszczyźnie poprzecznej (60% dziewcząt i 65% chłopców) [8]. Ocena postawy ciała dzieci ze szkół podstawowych z Zielonej Góry wykazała asymetrię miednicy u 44% badanych. Pomimo tego, że  wyniki badań dotyczące miednicy różnią się między sobą, to i tak ogólny odsetek  dzieci i młodzieży z asymetrią miednicy w płaszczyźnie czołowej jest dość znaczny. Istotnym dla praktyki korekcyjnej wydawałoby się wyodrębnienia czynnika powodującego dość dużą różnicę w częstości występowania asymetrii miednicy w grupie chłopców i dziewcząt w wieku 7-9 lat.

1. Skoliozy występują częściej wśród chłopców w wieku 7-9 lat, u dziewcząt  w wieku 10-16 lat.
2. Największy odsetek dziewcząt ze skoliozami i asymetrią miednicy rozpoznano w przedziale wiekowym 10-12 lat.
3. Zauważono tendencję spadkową w występowaniu asymetrii miednicy u chłopców w przedziale wiekowym 7-16 lat.
4. Rotacja kręgosłupa ma tendencję wzrostową u obu płci we wszystkich grupach wiekowych.

Piśmiennictwo

1. Bibrowicz K., Skolimowski T. Występowanie zaburzeń symetrii postawy w płaszczyźnie czołowej u dzieci od 6-9 lat. Fizjoterapia 1995, 3, 2; 26-29
2. Deacon P., Flood B.M., Dickson R.A.: Idiopathic scoliosis in three dimensions. A radiographic and morphometric analysis. J Bone Joint Surg., 1984, 66-B, 509-512.
3. Dobosiewicz K.: Boczne idiopatyczne skrzywienia kręgosłupa. Katowice: Śląska Akademia Medyczna, 1997.
4. Dubousset J.: Three- dimensional analisy of scoliotic deformity. W: Weinstein SL editor. The Pediatric Spine. New York: Raven Press, 1994, 479-496.
5. Dyszkiewicz A.J., Kucharz E.J., Rumanowski M.: Biomechaniczne aspekty osiowej funkcji kręgosłupa w organizmie człowieka. Fizjoterapia, 2006, 14, 4, 79-92.
6. Gawłowska – Stępień E.: Wady postawy u dzieci i młodzieży w szkołach Kutnowskich. Problemy Medycyny Sportowej, 1997, t. 32, 334 – 342.  Postawa Ciała dzieci z bocznymi skrzywieniami kręgosłupa. Postępy rehabilitacji, 2003, t. XVII z. 4, 21 – 29.
7. Górniak K., Skład M.: Postawa ciała dzieci z bocznym skrzywieniem kręgosłupa. Postępy rehabilitacji, 2003, T.XVII z.4, 21 – 29.
8. Grabara M.: Wady postawy ciała u dzieci  w wieku szkolnym. Wychowanie fizyczne i zdrowotne, 2004, 12, 14-15.
9. Grzegorzewska J., Juskowa J., Korabiewska I., Kłoda M.: Wady postawy dzieci i młodzieży. Wychowanie fizyczne i zdrowotne, 2007, 4, 9-10.
10. Kotwicki T., Lorkowska M., Szulc A.: Analiza zmienności kąta rotacji tułowia w zależności od pozycji badania u dzieci ze skoliozą idiopatyczną. Annales Academiae Medicae Silesiensis, 2007, 61, 1, 39-44.
11. Kotwicki T., Szulc A., Dobosiewicz K., Rąpała K.: Patomechanizm progresji skolioz idiopatycznych- znaczenie fizjologicznej kifozy piersiowej. Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja, 2002, 4, 6, 758-765.
12. Kutzner-Kozińska M., Wlaźnik K.: Gimnastyka korekcyjna dla dzieci 6-10 letnich. Warszawa WSiP, 1988, 19-21.
13. Nowakowski A., Łabaziewicz L., Skrzypek H.: Skolioza idiopatyczna- epidemiologia i etiologia. Chir. Narz. Ruchu Ortop. Pol., 1998, LXIII, 4, 317-320.
14. Nowicka M., Parczyńska-Kanas M. (1983). Epidemiologia bocznych skrzywień kręgosłupa u pacjentów Wojewódzkiej Przychodni Rehabilitacyjnej w Katowicach. PZWL, Warszawa, s.27-30.
15. Nowotny J., Saulicz E.: Niektóre zaburzenia statyki ciała i ich korekcja. AWF Katowice 1998.
16. Olszewska E., Trzcińska D. 2005: Postawa ciała dzieci i młodzieży w różnych okresach rozwojowych [w:] K. Górniak red.: Korektywa i kompensacja zaburzeń w rozwoju fizycznym dzieci i młodzieży. Biała Podlaska, t. II.
17. Prętkiewicz-Abacjew E. i  wsp.: Nieprawidłowości postawy ciała u dzieci i młodzieży szkół gdańskich. Pediatria Polska, 1997, LXXII, 12, 1121 – 1124.
18. Rogowska E.: Wady postawy ciała u dziewcząt w okresie pokwitania. Annales Univesrsitatis Mariae Curie – Skłodowska, 2005, Vol. LX, Supl. XVI, 446, 481 – 485.
19. Saulicz E., Nowotny J., Kokosz M., Czupryna K., Czupryna- Nowotny O.: Zróżnicowanie czynnej korekcji zaburzeń przestrzennego usytuowania miednicy u dziewcząt i chłopców. Fizjoterapia, 1996, 4, 1-2, 83-85.
20. Saulicz E., Nowotny J.: Rola biernej korekcji miednicy w zachowawczym leczeniu bocznych skrzywień kręgosłupa. Fizjoterapia, 1996, 4, 1-2, 64-68.
21. Saulicz E., Nowotny J., Kokosz M., Saulicz M.: Efektywność korekcji w płaszczyźnie horyzontalnej w następstwie biernych mobilizacji stawów krzyżowo-biodrowych. Fizjoterapia, 1996, 4, 1-2, 79-82.
22. Skorupka E., Postawa ciała dzieci w kontekście wiedzy rodziców na temat profilaktyki i korekcji wad postawy ciała. Polska Medycyna rodzinna 2003,5,2: 153-157
23. Ślężyński J., Rutkowska K., Wołyńska-Ślężyńska K., Szemraj-Lochyńska A.: Oddziaływanie ćwiczeń trójpłaszczyznowo-osiowych na korekcję postawy ciała. Fizjoterapia, 2006, 14, 1, 11-12.
24. Tylman D.: Patomechanika bocznych skrzywień kręgosłupa. Warszawa Severus, 1995, 62-63.
25. Wilczyński J.: Najczęściej występujące wady postawy u chłopców w wieku 13-16 lat badanych komputerową metodą Moire. Medycyna Pracy, 2006, 57(4), 347 - 352.
26. Wilczyński J.: Wady postawy w płaszczyźnie czołowej u dziewcząt i chłopców w wieku 12-15 lat z województwa świętokrzyskiego. Wychowanie fizyczne i zdrowotne, 2006, 11-12, 15-17.