Wady postawy w płaszczyźnie strzałkowej oraz wady kończyn dolnych wśród uczniów bielskich szkół

Szczegóły: Opublikowano: 04 maj 2009; Odsłony: 13747

Marcin Grudzień, Paweł Kowalski

Bielski Szkolny Ośrodek Gimnastyki Korekcyjno-Kompensacyjnej

im. R. Liszki w Bielsku-Białej

WSTĘP

Prowadzone licznie badania przesiewowe wśród dzieci i młodzieży szkół podstawowych i gimnazjalnych dostarczają niepokojących danych. Dotyczą one zarówno częstości występowania wad jak i też ich jakości. Śledząc doniesienia naukowe na przestrzeni ostatnich lat można zaobserwować tendencję wzrostową tego zjawiska, określaną przez licznych autorów jako epidemia społeczna [7, 11, 14, 19, 24]. Istnieją dość duże rozbieżności pomiędzy wynikami badań przesiewowych. Zastosowanie różnych narzędzi badawczych oraz doświadczenie oceniających postawę ciała nie pozostają bez wpływu na ich wynik [7,14]. Dotyczy to głównie płaszczyzny strzałkowej oraz kończyn dolnych. Związane jest to z dość dużą dozą subiektywizmu, z jaką oceniane są wady w zakresie przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa oraz wady kończyn. Dysfunkcje te w porównaniu ze skoliozami nie znajdują się tak często w obszarze zainteresowania badaczy, ze względu na powszechnie panujący pogląd o łatwości ich korygowania. Dodatkowym czynnikiem może być opinia o ich mniejszym, negatywnym wpływie na pozostałe układy i narządy. Kolumna kręgosłupa wsparta jest na miednicy, a ta z kolei na kończynach dolnych. Podobnie jak w przypadku Krzywej Wieży w Pizie, niewielkie zaburzenia jej fundamentów dają dość znaczne kątowe odchylenie od pionu całej budowli, tak w przypadku kręgosłupa niewielkie dysfunkcje kończyn dolnych mogą powodować odchylenie jego osi anatomicznej od mechanicznej [ 9, 16, 17, 18].

Liczne doniesienia naukowe wykazują również na istotne powiązania zaburzeń w zakresie przednio – tylnych krzywizn kręgosłupa ze skoliozami. Głównie dotyczących ograniczenia antefleksji oraz zmniejszenia fizjologicznej krzywizny kręgosłupa [1, 2, 3, 4, 6, 10, 20, 21].

CEL PRACY:

Celem niniejszej pracy była ocena i analiza częstości występowania wad w płaszczyźnie strzałkowej i wad kończyn dolnych wśród uczniów bielskich szkół podstawowych i gimnazjalnych, z uwzględnieniem zróżnicowania na płeć oraz kategorie wiekowe.

MATERIAŁ I METODYKA BADAŃ:

W latach 2005-2007 na terenie miasta Bielska-Białej zostały przeprowadzone badania przesiewowe pod kątem częstości występowania wad postawy ciała wśród dzieci i młodzieży w przedziale wiekowym 7-16 lat. Analizie poddano chłopców oraz dziewczęta z klas:

I-III szkół podstawowych – przedział wiekowy 7-9 lat – grupa I,
IV-VI szkół podstawowych – przedział wiekowy 10-12 lat – grupa II,
II-III szkół gimnazjalnych – przedział wiekowy 13-16 lat – grupa III

Liczba przebadanych uczennic i uczniów ze szkół podstawowych i gimnazjów wyniosła 9 690. Dziewczęta stanowiły 49,5% (4800)ogółu, natomiast odsetek chłopców wyniósł 50,5% (4890).

Oceny postawy ciała dokonano przy wykorzystaniu zmodyfikowanej punktowej oceny postawy ciała wg Kasperczyka oraz uproszczonych badań ortopedycznych wg Kutzner-Kozińskiej. Dzieci i młodzież oceniane były wg ogólnie przyjętych standardów metody. Modyfikacją było wykorzystanie testu palce-podłoga do oceny ogólnej gibkości, również z zachowaniem zasad metodyki badania. Zmniejszeniu uległa ilość przyznawanych punktów za wadliwe ustawienie poszczególnych elementów ciała. Nieprawidłowe ustawienie ocenianych elementów „karane” było punktami od 1 do 2, gdzie 2 punkty oznaczały znaczne odchylenie od normy. Suma uzyskanych punktów świadczyła o jakości postawy badanych.

Wyniki badań zostały poddane analizie przy wykorzystaniu programu Statistica. Do oceny różnic międzygrupowych wykorzystano nieparametryczny test U Manna-Whitneya ze względu na porządkową skalę pomiarową ocenianych zmiennych. Za krytyczny poziom istotności przyjęto p=0,05.

DYSKUSJA:

Przytaczana przez wielu autorów epidemiologia dotycząca częstości występowania wad postawy ciała znalazła tylko częściowe potwierdzenie. Przeprowadzone badania przesiewowe wskazały, że u znaczącego odsetka – 96,7% populacji przebadanych dzieci i młodzieży w wieku 7-16 lat z terenu miasta Bielska - Białej stwierdzono wady postawy ciała. Częstość występowania wad różni się w zależności od przyjętej metody badawczej, ostrości kryteriów, które dość często nacechowane są dużą subiektywnością oraz wielkości grupy badawczej. Gawłowska 1997 stwierdza 25,4% wad postawy ciała u dzieci i młodzieży w wieku 7 – 15 lat, ale już u Grabary 2004 odsetek wad wzrasta. Ta sama autorka odnotowuje również w obserwowanej grupie 82% przypadków z asymetrią w obrębie badanych elementów. Rogowska 2005 badając postawę ciała u pokwitających dziewcząt stwierdza tylko u 12% brak wady. Wilczyński badając 13 -16 letnich chłopców w płaszczyźnie strzałkowej zdiagnozował wady u 29%, natomiast w płaszczyźnie czołowej u 31%. Często przytaczane wyniki opierają się na niezbyt licznej grupie badawczej, co może utrudniać przenoszenia tych wyników na całą populację w tym wieku [5, 7, 15, 24]. Na tak wysoki odsetek wad na terenie miasta Bielska-Białej może składać się dość duża liczba śladowych wad, za które jednak przyznawano „karne” punkty. Przytaczane badania porównawcze opierały się na mniej rygorystycznych w stosunku do punktowej oceny postawy ciała wg Kasperczyka metodach oceny postawy ciała: wg Wolańskiego lub innych metodach sylwetkowych. Nie potwierdzają się również dane dotyczących chłopców w wieku 13-16 lat. Wilczyński 2006 stwierdził plecy okrągłe u zaledwie 1% badanych, gdzie nasze wyniki pokazują tą wadę na poziomie 50,6%. Zmniejszoną kifozę, w tym wieku, a więc plecy płaskie zanotowaliśmy u 3,8%, natomiast u autora publikacji odsetek tej wady wynosi 13% [24]. Wśród dziewcząt w wieku 8-13 lat Grabara notuje najczęściej wg Wolańskiego postawy równoważne – R3(28%) i lordotyczne – L3(23%), u chłopców równoważne – R3(24%) i kifotyczne – K3(22%) co potwierdzają częściowo nasze badania lecz w większym natężeniu. Plecy wklęsłe, a więc odpowiednik L3 zdiagnozowano u dziewcząt w grupie I u 32,8%, a w grupie 2 u 49,4%, natomiast plecy okrągłe u chłopców w grupie II u 41,1% – odpowiednik K3 [7]. Stopy płaskie i płasko-koślawe w badaniach własnych stanowiły najwyższy odsetek wśród chłopców w wieku 10-12 lat – 73,4%, a wady kolan występują już w ilości prawie o połowę mniejszej u obu płci. Wady w obrębie stóp i kolan jako najczęstsze w tej grupie wiekowej wśród dziewcząt podaje również Rogowska: koślawość pięt 36,6%, koślawość kolan 27%, płaskostopie 16% [15]. O wypłaszczeniu kifozy piersiowej i ograniczonej antefleksji, jako czynniku stanowiącym istotny element w progresji skolioz idiopatycznych pisało wielu autorów [3, 10, 20, 21]. Dlatego też patrząc na doniesienia o częstości występowania skolioz, liczba dzieci i młodzieży w wieku 7-16 lat z plecami płaskimi – 11,8% może budzić niepokój. Istotnym również wydaje się powiększenie prawie o 100% odsetka tej wady u dziewcząt w wieku 10-12 lat do 15,9%. Zważając na fakt, że właśnie u nich w tym wieku notuje się największą liczbę pogorszeń skolioz idiopatycznych, wartym zastanowienia jest propozycja zwiększenia częstości stosowania w tym wieku ćwiczeń kifotyzująch kręgosłup, a ograniczenie ćwiczeń wyprostnych. Pod dyskusję powinien zostać poddany pogląd o złotym wieku dzieci w wieku 10 -12 lat przynajmniej w stosunku do dziewcząt. To właśnie w tym przedziale wiekowym zanotowaliśmy pogorszenie wszystkich parametrów postawy ciała. Może to świadczyć o akceleracji rozwoju i obniżaniu się wieku skoku pokwitaniowego i pogarszaniu wady wśród dziewcząt w tym wieku. Potwierdza się natomiast fakt o pogłębianiu kifozy piersiowej wśród chłopców w wieku 13-16 lat. Odnosząc się do wieku gimnazjalnego nie stwierdzono tak rażących niekorzystnych zmian w elementach postawy ciała, wręcz przeciwnie niektóre parametry uległy znaczącej poprawie. Może to świadczyć o stabilizacji postawy ciała i procesów ją kształtujących. Wiodący odsetek wad stóp 63,6% i kolan 33,2% wśród przebadanej populacji powinien znaleźć się w obszarze szczególnego zainteresowania nauczycieli wychowania fizycznego, gimnastyki korekcyjnej i fizjoterapeutów jako istotny element zapewniający stabilizację i zrównoważenie postawy ciała. Podobnie jak w przypadku wad wymienionych wcześniej, należałoby zweryfikować konieczność stosowania szczególnie na lekcjach wychowania fizycznego ćwiczeń zwiększających przodopochylenie miednicy zwłaszcza w klasach szkoły podstawowej.

WNIOSKI:

Dominującą wadą wśród przebadanych chłopców i dziewcząt w wieku 7-15 lat są wady stóp.
W przedziale wiekowym 10-12 lat wśród dziewcząt, notuje się znaczące statystycznie pogorszenie wszystkich analizowanych parametrów.
Zarówno wśród chłopców jak i dziewcząt w wieku gimnazjalnym większość wartości ocenianych elementów ulega poprawie.
Punktowe metody oceny postawy ciała są bardzo czułymi i prostymi narzędziami badawczymi pozwalającymi dostrzec wysoki odsetek wad w badanej populacji bez konieczności angażowania specjalistycznych zespołów badawczych.

PIŚMIENNICTWO:

Dickson R.A.: The etiology and pathogenesis of idiopathic scoliosis. Acta Orthop., 1992, 58 Suppl. 1, 21-25.
Dickson R.A., Lawton J.O., Archer L.A., Butt W.P.: The pathogenesis of idiohatic scoliosis. Biplanar spinal asymmetry. J Bone Joint Surg.,1984, 66-B, 8-15.
Dobosiewicz K.: Boczne idiopatyczne skrzywienia kręgosłupa. Katowice: Śląska Akademia Medyczna, 1997.
Dubousset J.: Three-dimensional analisy of scoliotic deformity. W: Weinstein SL editor. The Pediatric Spine. New York: Raven Press, 1994, 479-496.
Gawłowska–Stępień E.: Wady postawy u dzieci i młodzieży w szkołach kutnowskich. Problemy Medycyny Sportowej, 1997, t. 32, 334-342. Postawa Ciała dzieci z bocznymi skrzywieniami kręgosłupa. Postępy rehabilitacji, 2003, t. XVII z. 4, 21-29.
Górniak K., Skład M.: Postawa ciała dzieci z bocznym skrzywieniem kręgosłupa. Postępy rehabilitacji, 2003, T.XVII z.4, 21-29.
Grabara M.: Wady postawy ciała u dzieci w wieku szkolnym. Wych. Fiz. i Zdr., 12/2004, 14-19.
Graff K. i wsp.: Częstość występowania wad postawy ciała u dzieci i młodzieży. [w:] Ślężyński J. (red.): Postawa ciała człowieka i metody jej oceny. AWF Katowice, 1992, 109-113.
Grudzień M., Saulicz E.: Wpływ postępowania korekcyjnego u dzieci i młodzieży ze skoliozami I i II°, na wybrane parametry funkcjonalne kompleksu miedniczno-lędźwiowego. Zeszyty Metodyczno Naukowe AWF, 2005, 19, 259-271.
Kotwicki T., Szulc A., Dobosiewicz K., Rąpała K.: Patomechanizm progresji skolioz idiopatycznych – znaczenie fizjologicznej kifozy piersiowej. Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja, 2002, 4, 6, 758-765.
Lichota M.: Zmiany w postawie ciała 6 – 7 letnich dzieci. Annales Univesrsitatis Mariae Curie – Skłodowska, 2003, Vol. XVIII, Suppl. XIII, 148, 241-245.
12. Pośpiech D.: Wady postawy ciała uczniów w wieku 6-14 wzrastających w zróżnicowanych środowiskach. [w:] Ślężyński J. (red.): Teoretyczne i praktyczne aspekty aktywności ruchowej człowieka. AWF Katowice, 2000, 47-52.
Prętkiewicz–Abacjew E. i wsp.: Nieprawidłowości postawy ciała u dzieci i młodzieży szkół gdańskich. Pediatria Polska, 1997, LXXII, 12, 1121-1124.
Raczkowski J.: Wady postawy – współczesny problem medycyny sportowej. Nowa Medycyna, Rok III, nr 3/96, 4-6.
Rogowska E.: Wady postawy ciała u dziewcząt w okresie pokwitania. Annales Univesrsitatis Mariae Curie – Skłodowska, 2005, Vol. LX, Supl. XVI, 446, 481-485.
Saulicz E., Nowotny J., Kokosz M., Saulicz M., Banot G.: Dymorficzne zróżnicowaie postawy ciała w płaszczyźnie strzałkowej w okresie pokwitania. Zeszyty Metodyczno – Naukowe, AWF Katowice, 1996.
Saulicz E., Nowotny J., Kokosz M., Czupryna K., Czupryna- Nowotny O.: Zróżnicowanie czynnej korekcji zaburzeń przestrzennego usytuowania miednicy u dziewcząt i chłopców. Fizjoterapia, 1996, 4, 1-2, 83-85.
Saulicz E.: Zaburzenia przestrzennego ustawienia miednicy w niskostopniowych skoliozach oraz możliwości ich korekcji. AWF Katowice, 2003.
Szczygieł A. i wsp.: Ocena wybranych parametrów postawy ciała dzieci i młodzieży przy użyciu nowoczesnej techniki diagnostyczno – pomiarowej w aspekcie terapeutycznym. Medycyna Sportowa, 2001, 17(11), 419-423.
Tomaschewski R.: Die idiopathische Skoliose in der Sagittalebene. Beitrege zur Ortopädie und Traumatologie , 1989, 36, 10/11, 520-528.
Tomaschewski R.: Die Bedeutung der Wirbelsäulenfunktion in der Sagittalebene für die Pathogenese der idiopathischen Skoliose. Manuelle Medizin, 1993, 31, 39-42
Ślężyński J.(red.): Postawa ciała, jej wada i sposoby korekcji. Z Warsztatów Badawczych. Warszawa: AWF, 1990.
Śliwa W. i wsp.: Analiza postawy ciała dzieci ze środowiska miejskiego i wiejskiego. Medycyna Sportowa, 1995, 43, 13-15.
Wilczyński J.: Najczęściej występujące wady postawy u chłopców w wieku 13-16 lat badanych komputerową metodą Moire. Medycyna Pracy, 2006, 57(4), 347-352.