Grażyna Kempys, Ewa Kowalska, Jadwiga Nabielska
Skoliozy, czyli boczne skrzywienia kręgosłupa od ponad 100 lat stanowią wciąż aktualny problem, nie dający pomimo podejmowania w wielu krajach świata prób właściwego jednoznacznego rozwiązania terapeutycznego. W dobie olbrzymich osiągnięć cywilizacyjnych wciąż brak jest rozwiązań zwłaszcza w aspekcie zapobiegania i leczenia zachowawczego skolioz idiopatycznych o przebiegu trójpłaszczyznowym. Próbą takiego rozwiązania na podstawie ponad dwudziestoletnich doświadczeń jest koncepcja opracowana w opowie lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku pod kierunkiem Ryszarda Harężlaka w Bielskim Szkolnym Ośrodku Gimnastyki Korekcyjno-Kompensacyjnej im. R. Liszki w Bielsku-Białej. Współcześnie zauważa się systematyczne zwiększanie się liczby skolioz, które charakteryzują się właśnie takimi trójpłaszczyznowymi zmianami. Jeszcze na początku lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku odsetek dzieci z takimi zmianami zawierał się w przedziale kilku procent, dzisiaj stanowi blisko połowę wszystkich rozpoznanych skolioz. Przyjmując, że proces rozwoju skolioz idiopatycznych charakteryzuje się trójpłaszczyznowymi zaburzeniami kręgosłupa trzeba zaznaczyć, że wykazuje on duże zmiany patologiczne w obrębie samego kręgosłupa jak i tułowia. „Kręgi mają kształt klinowaty lub trapezoidalny (są niższe po stronie wklęsłości skrzywienia), a ich „utkanie” jest bardziej zagęszczone. Każdy krąg zwraca się swym trzonem w stronę wypukłości skrzywienia, a łuk wraz z wyrostkami w stronę wklęsłości wygięcia. Zjawisko skręcania się trzonów nazywamy torsją. Wygięcie boczne i torsja piersiowego odcinka kręgosłupa pociąga za sobą deformację klatki piersiowej. Żebra przemieszczają się do tyłu po stronie wypukłości wygięcia, a do przodu po stronie wklęsłości. Dodatkowo tylne kąty żeber ulegają zaostrzeniu po stronie wypukłości. Dochodzi do powstania garbu żebrowego. Skolioza kręgosłupa w odcinku lędźwiowym połączona z rotacją kręgów tego odcinka powoduje powstawanie wału lędźwiowego. Skręcone trzony i wyrostki kręgów uwypuklają wał mięśniowy po wypukłej stronie skrzywienia”./¹
Niewielkie początkowo skrzywienia funkcjonalne, które zostaną zlekceważone i nie podjęte zostanie ich leczenie mogą doprowadzić do opisanych wyżej zjawisk i ograniczając w dużym stopniu sprawność życiową dziecka i doprowadzić w najmniej sprzyjających okolicznościach do zabiegu chirurgicznego na kręgosłupie. Zaniedbania takie mogą ostatecznie uczynić z dziecka inwalidę.
Materiał i metoda:
Zdjęcia RTG kręgosłupa wykonane zostały w rzucie przednio-tylnym /AP/ w pozycji stojącej, z barkami ustawionymi równolegle do kasety. Wartość kątową wygięcia kręgosłupa określono metodą Cobba. Pomiar garbu żebrowego i wału lędźwiowego dokonano badaniem w skłonie przy pomocy poziomicy i ekierki oraz plurimetru.
Analiza:
Z ogólnej liczby 733 uczestników zajęć korekcyjnych w BSOGKK (429 dziewcząt i 304 chłopców) do grupy badawczej wybrano 118 przypadków. Warunkiem przyjęcia do grupy badawczej była potwierdzona zdjęciem RTG skolioza o kącie skrzywienia 20º wg Cobba lub rotacją większą lub równą 8 mm. W grupie tej znalazło się 97 dziewcząt i 21 chłopców. Na 118 przypadków w tej grupie 91 osób (75 dziewcząt i 16 chłopców) posiadało zdjęcia RTG kręgosłupa z kątem skrzywienia, co najmniej 20º wg Cobba. Pozostałe 27 osób przyjęto do grupy badawczej ze względu na wielkość rotacji większą lub równą 8 mm.
Wśród dziewcząt i chłopców wyodrębniono trzy grupy wiekowe uwzględniając, jako niejednorodne kryterium wiek dojrzewania w obrąbie danej płci.
Na 97 dziewcząt, które włączono do grupy badawczej 3 przypadki odnotowano w przedziale wiekowym 7 – 10 lat, 26 przypadków w przedziale 11 – 13 lat i 68 przypadków w przedziale 14 – 19 lat.
U chłopców na 21 osób 1 przypadek odnotowano w przedziale wiekowym 7 – 12 lat i po 10 przypadków w przedziałach 13 – 16 lat i 17 – 19 lat.
DZIEWCZĘTA 97 OSÓB CHŁOPCY 21 OSÓB
I grupa 7 – 10 lat 3 osoby I grupa 7 – 12 lat 1 osoba
II grupa 11 – 13 lat 26 osób II grupa 13 – 16 lat 10 osób
III grupa 14 – 19 lat 68 osób III grupa 17 – 19 lat 10 osób
DZIEWCZĘTA
Wartości kątowe
Na ogólną liczbę 97 dziewcząt, 72 posiada?o skoliozy jedno, dwu i trzyłukowe potwierdzone zdjęciem RTG kręgosłupa i z kątem skrzywienia od 20º wg Cobba wzwyż. W grupie tej odnotowano także 61 garbów żebrowych od 0,8 cm wzwyż i 39 wałów lędźwiowych od 0,8 cm wzwyż.
Wśród 97 dziewcząt stwierdzono:
Skoliozy, czyli boczne skrzywienia kręgosłupa od ponad 100 lat stanowią wciąż aktualny problem, nie dający pomimo podejmowania w wielu krajach świata prób właściwego jednoznacznego rozwiązania terapeutycznego. W dobie olbrzymich osiągnięć cywilizacyjnych wciąż brak jest rozwiązań zwłaszcza w aspekcie zapobiegania i leczenia zachowawczego skolioz idiopatycznych o przebiegu trójpłaszczyznowym. Próbą takiego rozwiązania na podstawie ponad dwudziestoletnich doświadczeń jest koncepcja opracowana w opowie lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku pod kierunkiem Ryszarda Harężlaka w Bielskim Szkolnym Ośrodku Gimnastyki Korekcyjno-Kompensacyjnej im. R. Liszki w Bielsku-Białej. Współcześnie zauważa się systematyczne zwiększanie się liczby skolioz, które charakteryzują się właśnie takimi trójpłaszczyznowymi zmianami. Jeszcze na początku lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku odsetek dzieci z takimi zmianami zawierał się w przedziale kilku procent, dzisiaj stanowi blisko połowę wszystkich rozpoznanych skolioz. Przyjmując, że proces rozwoju skolioz idiopatycznych charakteryzuje się trójpłaszczyznowymi zaburzeniami kręgosłupa trzeba zaznaczyć, że wykazuje on duże zmiany patologiczne w obrębie samego kręgosłupa jak i tułowia. „Kręgi mają kształt klinowaty lub trapezoidalny (są niższe po stronie wklęsłości skrzywienia), a ich „utkanie” jest bardziej zagęszczone. Każdy krąg zwraca się swym trzonem w stronę wypukłości skrzywienia, a łuk wraz z wyrostkami w stronę wklęsłości wygięcia. Zjawisko skręcania się trzonów nazywamy torsją. Wygięcie boczne i torsja piersiowego odcinka kręgosłupa pociąga za sobą deformację klatki piersiowej. Żebra przemieszczają się do tyłu po stronie wypukłości wygięcia, a do przodu po stronie wklęsłości. Dodatkowo tylne kąty żeber ulegają zaostrzeniu po stronie wypukłości. Dochodzi do powstania garbu żebrowego. Skolioza kręgosłupa w odcinku lędźwiowym połączona z rotacją kręgów tego odcinka powoduje powstawanie wału lędźwiowego. Skręcone trzony i wyrostki kręgów uwypuklają wał mięśniowy po wypukłej stronie skrzywienia”./¹
Niewielkie początkowo skrzywienia funkcjonalne, które zostaną zlekceważone i nie podjęte zostanie ich leczenie mogą doprowadzić do opisanych wyżej zjawisk i ograniczając w dużym stopniu sprawność życiową dziecka i doprowadzić w najmniej sprzyjających okolicznościach do zabiegu chirurgicznego na kręgosłupie. Zaniedbania takie mogą ostatecznie uczynić z dziecka inwalidę.
Materiał i metoda:
Zdjęcia RTG kręgosłupa wykonane zostały w rzucie przednio-tylnym /AP/ w pozycji stojącej, z barkami ustawionymi równolegle do kasety. Wartość kątową wygięcia kręgosłupa określono metodą Cobba. Pomiar garbu żebrowego i wału lędźwiowego dokonano badaniem w skłonie przy pomocy poziomicy i ekierki oraz plurimetru.
Analiza:
Z ogólnej liczby 733 uczestników zajęć korekcyjnych w BSOGKK (429 dziewcząt i 304 chłopców) do grupy badawczej wybrano 118 przypadków. Warunkiem przyjęcia do grupy badawczej była potwierdzona zdjęciem RTG skolioza o kącie skrzywienia 20º wg Cobba lub rotacją większą lub równą 8 mm. W grupie tej znalazło się 97 dziewcząt i 21 chłopców. Na 118 przypadków w tej grupie 91 osób (75 dziewcząt i 16 chłopców) posiadało zdjęcia RTG kręgosłupa z kątem skrzywienia, co najmniej 20º wg Cobba. Pozostałe 27 osób przyjęto do grupy badawczej ze względu na wielkość rotacji większą lub równą 8 mm.
Wśród dziewcząt i chłopców wyodrębniono trzy grupy wiekowe uwzględniając, jako niejednorodne kryterium wiek dojrzewania w obrąbie danej płci.
Na 97 dziewcząt, które włączono do grupy badawczej 3 przypadki odnotowano w przedziale wiekowym 7 – 10 lat, 26 przypadków w przedziale 11 – 13 lat i 68 przypadków w przedziale 14 – 19 lat.
U chłopców na 21 osób 1 przypadek odnotowano w przedziale wiekowym 7 – 12 lat i po 10 przypadków w przedziałach 13 – 16 lat i 17 – 19 lat.
DZIEWCZĘTA 97 OSÓB CHŁOPCY 21 OSÓB
I grupa 7 – 10 lat 3 osoby I grupa 7 – 12 lat 1 osoba
II grupa 11 – 13 lat 26 osób II grupa 13 – 16 lat 10 osób
III grupa 14 – 19 lat 68 osób III grupa 17 – 19 lat 10 osób
DZIEWCZĘTA
Wartości kątowe
Na ogólną liczbę 97 dziewcząt, 72 posiada?o skoliozy jedno, dwu i trzyłukowe potwierdzone zdjęciem RTG kręgosłupa i z kątem skrzywienia od 20º wg Cobba wzwyż. W grupie tej odnotowano także 61 garbów żebrowych od 0,8 cm wzwyż i 39 wałów lędźwiowych od 0,8 cm wzwyż.
Wśród 97 dziewcząt stwierdzono:
- Skoliozy jednołukowe u 14 dziewcząt.
- Skoliozy dwułukowe u 71 dziewcząt.
- Skoliozy trzyłukowe u 12 dziewcząt.
W skoliozach dwu i trzyłukowych na 64 przypadki odnotowano:
Skoliozy odcinka piersiowego z potwierdzonym radiologicznie kątem skrzywienia:
- 20º – 30º wg Cobba u 23 dziewcząt.
- 31º – 40º wg Cobba u 9 dziewcząt.
- od 41º wg Cobba wzwyż u 3 dziewcząt.
Skoliozy odcinka lędźwiowego z potwierdzonym radiologicznie kątem skrzywienia:
- 20º – 30º wg Cobba u 22 dziewcząt.
- 31º – 40º wg Cobba u 5 dziewcząt.
- od 41º wg Cobba wzwyż u 2 dziewcząt.
W skoliozach jednołukowych na 9 przypadków odnotowano:
- 20º – 30º wg Cobba u 5 dziewcząt.
- 31º – 40º wg Cobba u 1 dziewczynki.
- od 41º wg Cobba wzwyż u 3 dziewcząt.
W skoliozach dwu i trzyłukowych potwierdzonych zdjęciem RTG od kąta skrzywienia 20º wg Cobba wzwyż, na 64 rozpatrywane przypadki zaobserwowano następujący stosunek liczby skolioz odcinka piersiowego do skolioz odcinka lędźwiowego:
RTG 20º – 30º Sc Th 23 : Sc L 22
RTG 31º – 40º Sc Th 9 : Sc L 5
RTG od 41º Sc Th 3 : Sc L 2
W skoliozach dwułukowych Sc Th dex L sin na 65 przypadków stosunek liczby skolioz odcinka piersiowego do skolioz odcinka lędźwiowego kształtował się jak 28 : 24
Analizując wszystkie rozpatrywane przypadki u dziewcząt stosunek liczby skolioz odcinka piersiowego do skolioz odcinka lędźwiowego wyniósł 35 : 29
II. Rotacje
W grupie badawczej 97 dziewcząt odnotowano:
garby żebrowe od
0,8 – 1 cm 41 dziewcząt
1,1 – 2 cm 40 dziewcząt
2 cm > 3 dziewczęta
wały lędźwiowe od
0,8 – 1 cm 24 dziewczęta
1,1 – 2 cm 17 dziewcząt
2 cm > 0 dziewcząt
We wszystkich 97 rozpatrywanych przypadkach u dziewcząt stosunek garbów żebrowych do wałów lędźwiowych wyniósł 84 : 41
Dla przykładu w skoliozach dwułukowych ScThdexLsin stosunek garbów żebrowych do wałów lędźwiowych kształtował się jak 61 : 24
W poszczególnych przedziałach rotacji stosunek liczby garbów żebrowych do wałów lędźwiowych wyniósł:
0,8 – 1 cm 41 : 24 ~ 2 : 1
1,1 – 2 cm 40 : 17 ~ 2 : 1
2 cm > 3 : 0
CHŁOPCY
Na ogólną liczbę 21 chłopców, 16 posiadało skoliozę potwierdzoną zdjęciem RTG kręgosłupa i kątem skrzywienia od 20º wg Cobba
wzwyż. W grupie tej odnotowano także 12 garbów żebrowych od 0,8 cm wzwyż i 8 wałów lędźwiowych od 0,8 cm wzwyż.
Wśród 21 chłopców stwierdzono:
W skoliozach dwułukowych Sc Th dex L sin bo tylko takie wystąpiły na 12 przypadków odnotowano:
Skoliozy odcinka piersiowego z potwierdzonym radiologicznie kątem skrzywienia:
Dla przykładu w skoliozach dwułukowych ScThdexLsin stosunek garbów żebrowych do wałów lędźwiowych kształtował się jak 61 : 24
W poszczególnych przedziałach rotacji stosunek liczby garbów żebrowych do wałów lędźwiowych wyniósł:
0,8 – 1 cm 41 : 24 ~ 2 : 1
1,1 – 2 cm 40 : 17 ~ 2 : 1
2 cm > 3 : 0
CHŁOPCY
Na ogólną liczbę 21 chłopców, 16 posiadało skoliozę potwierdzoną zdjęciem RTG kręgosłupa i kątem skrzywienia od 20º wg Cobba
wzwyż. W grupie tej odnotowano także 12 garbów żebrowych od 0,8 cm wzwyż i 8 wałów lędźwiowych od 0,8 cm wzwyż.
Wśród 21 chłopców stwierdzono:
- Skoliozy jednołukowe u 9 chłopców.
- Skoliozy dwułukowe u 12 chłopców.
- Skolioz trzyłukowych nie stwierdzono.
W skoliozach dwułukowych Sc Th dex L sin bo tylko takie wystąpiły na 12 przypadków odnotowano:
Skoliozy odcinka piersiowego z potwierdzonym radiologicznie kątem skrzywienia:
- 20º – 30º wg Cobba u 4 chłopców.
- 31º – 40º wg Cobba u 2 chłopców.
- od 41º wg Cobba wzwyż nie stwierdzono.
Skoliozy odcinka lędźwiowego z potwierdzonym radiologicznie kątem skrzywienia:
- 20º – 30º wg Cobba u 4 chłopców.
- 31º – 40º wg Cobba nie stwierdzono.
- od 41º wg Cobba wzwyż nie stwierdzono.
W skoliozach jednołukowych na 9 przypadków odnotowano:
W skoliozach dwułukowych (trzyłukowych nie stwierdzono) od kąta skrzywienia 20º wg Cobba wzwyż na 12 rozpatrywane przypadki zaobserwowano następujący stosunek liczby skolioz odcinka piersiowego do skolioz odcinka lędźwiowego:
RTG 20º – 30º 4 : 4
RTG 31º – 40º 2 : 0
RTG 41º > nie stwierdzono
W skoliozach dwułukowych Sc Th dex L sin w 12 przypadkach stosunek liczby skolioz odcinka piersiowego do skolioz odcinka lędźwiowego kształtował się jak 6 : 4
Analizując wszystkie rozpatrywane przypadki u chłopców stosunek liczby skolioz odcinka piersiowego do skolioz odcinka lędźwiowego wyniósł ~ 3 : 2
II. Rotacje
W grupie badawczej 21 chłopców odnotowano jak poniżej:
garby żebrowe od
0,8 – 1 cm 5 chłopców
1,1 – 2 cm 8 chłopców
2 cm > 1 chłopiec
wały lędźwiowe od
0,8 – 1 cm 4 chłopców
1,1 – 2 cm 3 chłopców
2 cm > 1 chłopiec
- 20º – 30º wg Cobba u 2 chłopców.
- 31º – 40º wg Cobba nie stwierdzono.
- od 41º wg Cobba wzwyż u 1 chłopca.
W skoliozach dwułukowych (trzyłukowych nie stwierdzono) od kąta skrzywienia 20º wg Cobba wzwyż na 12 rozpatrywane przypadki zaobserwowano następujący stosunek liczby skolioz odcinka piersiowego do skolioz odcinka lędźwiowego:
RTG 20º – 30º 4 : 4
RTG 31º – 40º 2 : 0
RTG 41º > nie stwierdzono
W skoliozach dwułukowych Sc Th dex L sin w 12 przypadkach stosunek liczby skolioz odcinka piersiowego do skolioz odcinka lędźwiowego kształtował się jak 6 : 4
Analizując wszystkie rozpatrywane przypadki u chłopców stosunek liczby skolioz odcinka piersiowego do skolioz odcinka lędźwiowego wyniósł ~ 3 : 2
II. Rotacje
W grupie badawczej 21 chłopców odnotowano jak poniżej:
garby żebrowe od
0,8 – 1 cm 5 chłopców
1,1 – 2 cm 8 chłopców
2 cm > 1 chłopiec
wały lędźwiowe od
0,8 – 1 cm 4 chłopców
1,1 – 2 cm 3 chłopców
2 cm > 1 chłopiec
We wszystkich 21 rozpatrywanych przypadkach u chłopców stosunek garbów żebrowych do wałów lędźwiowych wyniósł 14 : 8
Dla przykładu w skoliozach dwułukowych ScThdexLsin stosunek ten kształtował się 16 : 6
W poszczególnych przedziałach rotacji stosunek ilości garbów do wałów wyniósł:
0,8 – 1 cm 5 : 4
1,1 – 2 cm 8 : 3
2 cm > 1 : 1
INTERPRETACJA WYNIKÓW
Wyniki wytypowanej grupy badawczej, którą stanowili uczestnicy zajęć korekcyjnych w BSOGKK wskazują, że:
Wydaje się wskazane, aby systematyczne coroczne przeprowadzać analizę wyników dzieci i młodzieży uczęszczającej do BSOGKK.
Jest to tym bardziej uzasadnione, że analiza taka w przejrzysty sposób wskazuje liczbę zaawansowanych przypadków skolioz o przebiegu trójpłaszczyznowym będącą pod opieką placówki. Wskazuje również w pewien sposób skalą problemu z jaka mamy do czynienia na terenie naszego miasta.
Piśmiennictwo:
Dla przykładu w skoliozach dwułukowych ScThdexLsin stosunek ten kształtował się 16 : 6
W poszczególnych przedziałach rotacji stosunek ilości garbów do wałów wyniósł:
0,8 – 1 cm 5 : 4
1,1 – 2 cm 8 : 3
2 cm > 1 : 1
INTERPRETACJA WYNIKÓW
Wyniki wytypowanej grupy badawczej, którą stanowili uczestnicy zajęć korekcyjnych w BSOGKK wskazują, że:
- Liczba przypadków o znacznym stopniu skrzywienia (powyżej 20º wg Cobba) lub rotacji (powyżej 0,8 cm) stanowi 15,6% wszystkich ćwiczących w ośrodku.
- W grupie tej liczba dziewcząt ponad pięciokrotnie przewyższa liczbą chłopców (85% do 15%).
- Najliczniejsza grupa wiekowa wśród dziewcząt (w przedziale wiekowym 14 – 19 lat) stanowi ok. 70 % wszystkich badanych przypadków. Druga co do wielkości to grupa dziewcząt w wieku dojrzewania (11 – 13 lat), która stanowi ok. 27 % ogółu badanych dziewcząt.
- Wśród chłopców odnotowano tą samą liczbę przypadków, po około 48% w grupie 13 – 16 lat (wiek dojrzewania) jak i w grupie najstarszej 14 – 19 lat.
- Wśród dużych skrzywień dominuje skolioza dwułukowa Sc Th dex L sin, która występuje u 67% dziewcząt i 57% chłopców.
- Skoliozy jednołukowe częściej występują u chłopców niż u dziewcząt.
- Wśród większości badanych dziewcząt i chłopców wartości kątowe w ocenie RTG jak i wielkość rotacji wskazują, że największy problemem dotyczy odcinka piersiowego.
- Zarówno wśród dziewcząt jak i wśród chłopców liczba występujących garbów żebrowych dwukrotnie przewyższała liczbę wałów lędźwiowych. Jednocześnie w ocenie RTG stosunek liczby skrzywień odcinka piersiowego do odcinka lędźwiowego nie jest tak duży i wynosi u chłopców 20%, a u dziewcząt 10%.
Wydaje się wskazane, aby systematyczne coroczne przeprowadzać analizę wyników dzieci i młodzieży uczęszczającej do BSOGKK.
Jest to tym bardziej uzasadnione, że analiza taka w przejrzysty sposób wskazuje liczbę zaawansowanych przypadków skolioz o przebiegu trójpłaszczyznowym będącą pod opieką placówki. Wskazuje również w pewien sposób skalą problemu z jaka mamy do czynienia na terenie naszego miasta.
Piśmiennictwo:
- Ortopedia i rehabilitacja pod redakcją W. Degi